Tắc mạch chi dưới: Nguyên nhân, biểu hiện, cách điều trị theo Y học cổ truyền

Tắc mạch chi dưới: Quan điểm theo Tây y

Tắc động mạch nuôi chi cấp tính có thể xảy ra do cục máu đông hoặc mảng xơ vữa đi từ hệ thống tuần hoàn khác đến chi dưới và nghẽn lại dẫn đến tắc nghẽn động mạch cấp tính. Cục máu đông cũng có thể xuất hiện ngay ở vùng động mạch bị tắc hẹp dẫn đến bệnh.

Tắc mạch chi dưới gây nên các triệu chứng lâm sàng như sau:

- Những cơn đau: Tình trạng đau thường dữ dội ở vùng chi bị tắc nghẽn, làm người bệnh đi lại, vận động rất khó khăn, thậm chí có thể phải nằm liệt giường.

- Triệu chứng dị cảm chân: Cảm giác tê bì, kiến bò ở chân.

- Lạnh chi: Ở vùng chi bị tắc động mạch sẽ có cảm giác chi lạnh do không nhận được máu huyết nuôi dưỡng chi.

- Màu sắc chân biến đổi: Chi không nhận được máu huyết sẽ đổi sang màu nhợt nhạt, sau đó đốm tím hoại tử dần xuất hiện ở vùng thiếu máu nặng.

- Mất mạch: Tắc mạch chi dưới nặng khi thăm khám còn không nhận thấy mạch đập hoặc mạch đập rất yếu.

- Biểu hiện liệt cơ: Động mạch bị tắc nghẽn sẽ tác động đến vùng chi làm giảm lưu thông máu, khiến các đầu chi yếu đi, sau đó có thể liệt cơ.

Tây y xếp tắc mạch chi dưới vào nhóm bệnh mạch máu ngoại biên nguy hiểm cần phải phải điều trị khẩn cấp để tránh biến chứng liệt cơ và teo chi.

Hình ảnh mạch máu tắc nghẽn làm lưu lượng máu giảm 

Tắc mạch chi dưới: Quan điểm theo Y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, tắc mạch chi dưới có thể gây tàn phế vì phải cắt cụt chi để bảo toàn tính mạng, nặng hơn còn dẫn đến tử vong đột ngột. Đông y gọi bệnh tắc mạch chi dưới là “thoát cốt thư”, hoặc “cốt thư”. Căn bệnh này hình thành do các nguyên nhân như:

- Ngoại nhân: Do thấp tà, hàn tà, hỏa tà xâm nhập.

- Bất nội ngoại nhân: Do lao thương, chế độ ăn uống không lành mạnh.

- Do thất tình, khí huyết, đàm ẩm gây nên.

Trong đó, hàn tà gây tắc ứ huyết mạch, đau nhức chi. Hàn tà lâu ngày hóa hỏa, làm cho chi dưới sưng tấy, lở loét hóa mủ, phù thũng. Thất tình là ngũ tạng bị mất cân bằng, khiến khứ huyết ứ trệ, đi lại khó khăn. Lao thương, ăn uống quá độ cũng khiến khí huyết mất cân bằng, gây ứ huyết.

Đoạn chi do tắc mạch máu chi dưới không phải trường hợp hiếm gặp 

Người bệnh mắc tắc mạch chi dưới sẽ có các triệu chứng nhận biết điển hình như: mạch máu co thắt dẫn đến thiếu máu, lạnh chi, tê bắp chân, tê bàn chân, da chân có màu nhợt nhạt rồi dần chuyển sang tím tái. Khi bệnh nặng, cường độ cơn đau nhiều, đầu ngón chân có thể bị hoại tử, chân lạnh teo nhợt nhạt, cơ thể mệt mỏi.

Một số vị thuốc thường dùng để điều trị bệnh tắc mạch chi dưới như: thảo dược hoạt huyết (Hồng hoa, Đào nhân, Xuyên khung, Đan sâm, Ngưu tất, Ích mẫu thảo….), thảo dược tiêu viêm (Kim ngân hoa, Bồ công anh, Liên kiều, Thương nhĩ tử, Hoàng bá, Ngưu bàng tử….), thảo dược trừ thấp (Thổ phục linh, Độc hoạt, Bạch linh, Tỳ giải….), thảo dược bổ huyết (Đương quy, Bạch truật, Hoàng kỳ, Sinh địa, Thục địa, Bạch thược, Mạch môn….), thảo dược ôn kinh tán hàn (Xuyên khung, Phụ tử, Sa nhân, Quế chi….).

Gợi ý một số bài thuốc Đông y trị tắc mạch chi dưới

1. Bài thuốc trị thể khí trệ huyết ứ

Người bệnh có dấu hiệu: Chi bị thương tổn, mặt u ám, da trắng nhợt nhạt, teo chi, lưỡi xám tía hoặc hồng, mạch huyền tế, trầm huyền.

Pháp trị: Áp dụng các dược liệu hành khí, hoạt huyết, giải uất. Tham khảo một số bài thuốc sau:

- Bài thuốc Hoạt huyết thông mạch ẩm:

Đan sâm                         12g             Thương truật                            12g

Hoàng bá                        10g             Ý dĩ nhân                                 12g

Đào nhân                       8g               Đương quy                               12g

Kim ngân hoa                 16g             Xích thược                               12g

Địa long                         12g             Ngưu tất                                  16g

Cam thảo                        4g               Thổ phục linh                           16g.

Sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang chia làm 2 lần.

- Bài thuốc Tứ diệu dũng an thang:

Kim ngân hoa                 16g             Cam thảo                                 4g

Đương quy                     10g             Nhân sâm                                8g

Bạch linh                        12g             Bạch thược                               12g

Xuyên khung                  8g               Mạch môn                                12g

Bồ công anh                   12g            

Sắc uống mỗi ngày 1 thang chia làm 2 lần uống sau ăn.

2. Bài thuốc trị thể hàn thấp

Người mắc hàn thấp có biểu hiện chi lạnh, da trắng bợt, đau nhức, chuột rút nhiều vào ban đêm, lưỡi nhợt nhạt. Người bệnh nên tham khảo 1 số bài thuốc sau:

- Bài thuốc Tứ vật đào hồng:

Xuyên khung                  8g               Đương quy                     10g

Đào nhân                       8g               Bạch thược                     12g

Thục địa                         13g             Hồng hoa                       8g

Sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang chia làm 2 lần.

- Bài thuốc Quế chi thang:

Bạch thược                     12g             Quế chi                           6g

Đại táo                           3 quả           Cam thảo                       4g.

Sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang chia làm 2 lần.

3. Bài thuốc trị thể thấp nhiệt

Bệnh nhân có dấu hiệu hoại tử khô hoặc hoại tử ướt các đầu ngón tay, phù nề chi, có thể sốt, mạch huyền sác, lưỡi rêu vàng.

Áp dụng bài thuốc Giải độc tế sinh thang:

Đương quy                     10g             Cam thảo                       4g

Hoàng cầm                     10g             Kim ngân hoa                 12g

Hoàng bá                        10g             Mạch môn                      12g

Thiên hoa phấn               10g             Phục linh                        12g

Ngưu tất                         12g             Hồng hoa                       8g

Viễn chí                          8g               Sài hồ                             8g

Xuyên khung                  8g 

Sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang chia làm 3 lần uống sau ăn.

4. Bài thuốc thể khí huyết lưỡng hư 

Tắc mạch chi dưới do khí huyết lưỡng hư có biểu hiện cơ thể mệt mỏi, suy sụp, ăn ngủ kém, người gầy sút, mạch nhược tế, lưỡi rêu trắng mỏng, trên chi có nhiều vết loét, chảy mủ….  Tham khảo một số bài thuốc như:

- Bài thuốc Thập toàn đại bổ:

Xuyên khung                  8g               Cam thảo                       4g

Đương quy                     10g             Nhân sâm                       8g

Quế chi                           6g               Hoàng kỳ                       12g

Thục địa                         12g             Bạch thược                     12g

Bạch linh                        12g.

Sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang.

- Bài thuốc Bát trân thang:

Nhân sâm                       8g               Cam thảo                       4g

Đương quy                     10g             Xuyên khung                  8g

Bạch linh                        12g             Bạch thược                     12g

Thục địa                         12g             Bạch truật                      12g

Sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang chia làm 3 lần uống trong ngày.

Trên đây là tổng hợp kiến thức về tắc mạch chi dưới theo quan điểm của Y học cổ truyền. Sử dụng các thảo dược Đông y cần kiên trì kết hợp sinh hoạt, ăn uống lành mạnh để bệnh được đẩy lùi.